İran tarixi siyasi hakimiyyətləri 1828-ci ildə Azərbaycanın şimalından imtina edərək onun "əbədi" Rusiyanın nüfuz dairəsinə keçməsi ilə bağlı müqavilə bağlasalarda yeni və müasir İran tarixinin hakimiyyətləri heç bir zaman bununla barışmaq niyətində olmamışlar.

Lakin Cənubi Qafqazda Qərblə Rusiyanın siyasi cəhbə xəttinin açılması və Rusiyanın Cənubi Qafqazı itirmək təhlükəsinin reallığa yaxın olması, onun tarixi "yarasının" qaysağını qopartmaqla, sürətlə, Cənubi Qafqazda öz nüfuz dairəsini bərpa etmək siyasətini işləmək həvəsini alovlandırmışdır. Birbaşa proseslərinin içinə atılmaq istəyən İran siyasi hakimiyyəti isə burada artıq ona yadlaşmış, onun varlığını 200 ildən artıq hiss etməyən Cənubi Qafqaz xalqlarının mənəvi- psixoloji, siyasi, sosial etirazları ilə qarşılaşırlar. Bu cəmiyyətlər artıq ona tamam yadlaşaraq başqa bir dünyanın parçası olmuşlar. Əksinə, İran cəmiyyətin böyük bir hissəsi onunla eyni dil, mədəniyyət, etnik kökəndə olan azərbaycanlılara qarşı simpatiya duyaraq Bütöv Azərbaycan arzusuna dəstək verməyə başlamışlar. Bu isə İranın qəti şəkildə parçalanaraq 3 cü dərəcəli kiçik dövlət sratusuna düşməsinin səbəbi ola bilər. Və İran siyasiləri həmin potensial təhlükənin reallığını daha yaxşı başa düşürlər.

İran, Qərb - Rusiya " müharibəsi" ndə Rusiyanın müttəfiqi olaraq Cənubi Qafqazda, öz nüfuz dairəsini genişləndirmək arzusunda olaraq, ona Azərbaycanla bağlı siyasətində Rusiyanın mane olmamağını xahiş edir və əvəzində hər cür əməkdaşlıq və dəstək verəcəyinə söz verir. Türkiyə amili isə onun vecinə deyil. O Türkidən çəkinmir. Rusiya isə Gürcüstanda və Ermənistanda mövqeyini itirərək məğlubiyyət ərəfəsində olduğundan buna qətiyyətlə gedə bilməz. Azərbaycanın təhlükəsizliyi ona hava su kimi lazımdır. Əks halda başqalarından kömək alacaq Azərbaycanda qəti şəkildə itirilə bilər. O hətta Ermənistan və Gürcüstanda qəti məğlub olub oradan çıxarsada Azərbaycan Respublikası ilə müttəfiqlik əlaqələrinin itirilməsinə imkan vermək istəməyəcəkdir. Demək, İran heç bir zaman Rusiyanın Azərbaycandan imtinasını görməyəcəkdir.

Əlbəttə, Azərbaycan bu nəhəng qonşuları arasında kiçik dövlət olsada öz hərbi gücünü möhkəmləndirməklə, balanslı siuasət yürütməklə müstəqilliyini qoruyub saxlamaqda problem yaşamayacaq. İran isə onun varlığını həmişə öz dövlət və milli təhlükəsizliyinə başlıca təhlükə kimi görəcəkdir. Ola bilər ki. İran Azərbaycanda öz proksi qüvvələri ilə hansısa problemlər, toqquşmalar və hadisələr yaratmağa girişsin. Lakin heç bir zaman açıq aydın kişi kimi ər meydanına çıxlb "mən etmişəm əcəb etmişəm" deyə bilməyəcək. Azərbaycan Respublikası Dövləti isə istənilən proksi qüvvələri vaxtında aşkar edərək zərərsizləşdirməyi həmişə bacardığı kimi gələcəkdə də bacararaq İranın bu arzusunu gözündə qoyacaqdır...

Rəfail Eminov