Mayın 25-də Moskvada Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin Rusiya Federasiyasının Prezidenti Vladimir Putin və Ermənistan Respublikasının Baş naziri Nikol Paşinyan ilə üçtərəfli Zirvə görüşü oldu.
Ümumi mənada bu danışıqları Vaşinqton və Brüssel görüşlərinin növbəti raundu kimi də qiymətləndirmək olar.
Mosvka görüşünün səbəbi?
Bundan öncə Vaşinqtonda və Brüsseldə aparılan danışıqlar ümumi mənada müsbət olmuşdu. Hər iki görüşdə konkret razılıqların əldə olunduğunu, mübahisəli məqamların isə növbəti görüşlərdə müzakirə edilməsinə qərar verildiyini demək olar.
Vaşinqtonda və Brüsseldə keçirilən görüşlərin real nəticəsi isə şübhəsiz Nikol Paşinyanın “Qarabağ daxil olmaqla Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü tanıyırıq” bəyanatını səsləndirməsidir.
Həm Vaşinqtonda və Brüsseldə ardıcıl görüşlərin keçirilməsi, həm də Paşinyanın məlum bəyanatları verməsi Kremli ciddi şəkildə narahat edib. Rusiya yaxşı başa düşür ki, ABŞ və Qərbin konstruktiv danışıqları davam etdirməsi prosesi ən qısa zamanda bitirə bilər. Bu isə öz növbəsində Rusiyanın Cənubi Qafqazda təsirinin qırılması deməkdir.
Moskvada keçirilən üçtərəfli Zirvə görüşü ümumi mənada Ermənistan ilə Azərbaycan arasında gedən danışıqlar prosesində təşəbbüsü ələ almaq və prosesi öz maraqları çərçivəsində irəliyə aparmaq mahiyyəti daşıyır.
Paşinyanın şousu
Üçtərəfli görüş cəmi 20 dəqiqə çəkdi və real nəticə əldə edilmədi. Görüşün həm qısa çəkməsi, həm də real nəticənin əldə edilməməsinin əsas səbəbi Avrasiya İqtisadi Birliyinin toplantısında Nikol Paşinyanla İlham Əliyev arasında yaşanan gərginlik oldu.
Belə ki, Paşinyan İlham Əliyevin çıxışında səsləndirdiyi “Zəngəzur dəhlizi” ifadəsinə kəskin reaksiya verdi. Bundan başqa o, “Laçın koridoru”nun da nəzarət altında olmamalı olduğunu bildirib. Prezident İlham Əliyev isə cavabında dedi ki, “Zəngəzur koridoru” nəqliyyat yoludur və özündə Ermənistana qarşı ərazi iddiasını ehtiva etmir, Laçın yolunda isə sərhəd-keçid məntəqəsinin yaradılması Azərbaycanın müstəsna hüququdur və bu, 2020-ci il 10 noyabr bəyanatına zidd deyil.
Paşinyanın üçtərəfli görüş öncəsi gərginliyi artırması və mübahisə etməsi planlı bir davranış olduğunu göstərir.
Məsələ ondadır ki, Nikol Paşinyan Moskva görüşündən öncə “Qarabağ daxil olmaqla Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü tanıyırıq” bəyanatını səsləndirib.
Azərbaycan tərəfi də öz növbəsində Ermənistanın ərazi bütövlüyünü tanıdığını bəyan edib. Bunu bilə-bilə Zəngəzur dəhlizi ifadəsinə görə mübahisə etmək, gərginliyi artırmaq başqa səbəblərin olduğuna dəlalət edir. Məsələ ondadır ki, Paşinyan ehtiyat edir. Cəsarətli açıqlamalar versə də radikal müxalifətin reaksiyasından qorxur.
Görünür düşünüb ki, İlham Əliyevin “koridor” sözünə sərt reaksiya verməsə, ölkəsində tənqid atəşinə məruz qalacaq.
İmzalanmayan sənəd
Moskvada iki sənədin imzalanması gözlənilirdi. Birincisi, nəqliyyat kommunikasiyalarının blokdan çıxarılması haqqında sənəd idi.
İkincisi isə xarici işlər nazirləri səviyyəsində imzalanması gözlənilən sənəd idi.
Lakin qeyd olunan sənədlər imzalanmadı. Halbuki bu sənədlə bağlı danışıqlar bir neçə gündür gedirdi. Mayın 23-dən Azərbaycan, Ermənistan və Rusiya baş nazirlərinin müavinlərinin rəhbərlik etdiyi üçtərəfli işçi qrupu Moskvada sənədlər üzərində işləyirdi.
Lakin Moskva görüşü öncəsi Paşinyanın gərginliyi artırması, mübahisə etməsi fonunda liderlər hər hansı sənədi, hətta ümumi bəyanatı imzalamadı.
Rusiya Prezidenti Vladimir Putin sadəcə onu dedi ki, iki dövlət arasında nəqliyyat yolunun açılması prosesi sürətlənə bilər. Əslində Putinin açıqlamasından da bu nəticəyə gəlmək olar ki, ortada konkret sənəd var.
Azərbaycan həmin sənədin imzalanıb nəqliyyat kommunikasiya əlaqələrinin bərpa edilməsi, indi daha dəqiq desək Naxçıvan ilə Azərbaycanın əsas hissəsini quru yolu ilə birləşdirəcək vəsitələrin tamamlanmasını istəyir. Bunun üçün isə lazımi işlər görülüb.
Rusiya isə öz növbəsində Azərbaycanla Ermənistan arasında dəmiryolunun açılmasıyla bağlı danışıqlar prosesini nəzarətdə saxlamaq istəyir. Söhbət burada həmin əraziyə nəzarətin
Kremldə olmasından gedir.
Ermənistana gəldikdə isə rəsmi İrəvan öz ərazisində dəmiryolunu bərpa etməyə tələsmir.
ABŞ-ın Moskva görüşünə reaksiyası
Moskvada keçirilən üçtərəfli görüş ABŞ tərəfindən yaxından izlənilirdi. ABŞ Dövlət Departamentinin rəsmi nümayəndəsi Metyu Millerin Azərbaycan və Ermənistan liderlərinin Moskva görüşü haqda deyib ki, “Moskva görüşündə olmasaq da, məsələ bizim üçün əvvəlki kimi prioritet olaraq qalır”.
“Bilirsiniz ki, dövlət katibi hər iki tərəflə bir neçə həftə əvvəl Vaşinqtonda görüşüb. Bundan sonra danışıqlar Brüsseldə davam edib və biz danışıqların davam etməsini dəstəkləyirik. Razılaşmanın artıq əldə olunduğunu düşünürük və hər iki tərəfin birgə işləyib, həll olunmamış məsələlərlə bağlı razılıq əldə etməsinə çalışırıq”, – o bildirib.
Millerin sözündən bu qənaətə gəlmək olar ki, Vaşinqton Moskva görüşündən və ya Rusiyanın proseslərdəki varlığından narahat deyil. Prinsip etibarilə Vaşinqton və Brüssel görüşlərində real nəticələr əldə olunub və ən önəmlisi ölkələr qarşılıqlı şəkildə ərazi bütövlüklərini tanıyıblar.
Təsadüfi deyil ki, Prezident İlham Əliyev də bunu sülh sazişinin digər maddələrinin razılaşdırılması üçün əsas problem hesab edirdi. Bu problem aradan qalxdığı üçün danışıqların bundan sonrakı raundları daha konstruktiv olacaq demək olar.
Bundan başqa nəzərə alsaq Vaşinqton və Brüssel görüşlərindən fərqli olaraq Moskva görüşündə real nəticə əldə edilmədi, hər hansı sənəd imzalanmadı, Vaşinqtonun razı olması başadüşüləndir.
Turan Rzayev-politoloq
