Bir neçə gündür erməni sosial mediasında əsl adı Arzu Xatun məbədi, sonradan adı Xudavəng olan məbədin şəklini paylaşıb hay küy salırlar ki, guya azərbaycanlılar Xudavəng monastrını baxımsız vəziyyətə salıblar, onlar isə ona "yeni həyat" bəxş edib. Bəs ermənilər 30 ildə dağıtdıqları alban abidlərini, məbədlərini, alban tarixinə aid olan daş yazıları, kitabələri niyə demirlər.

Onların deməsi bir yana, niyə Azərbaycan elmi susur? Niyə Azərbaycan alimləri susur? Soruşanda da deyirlər ki, “Qafqaz Albaniyasının ən qədim memarlıq ənənələri haqqında olduqca az məlumat vardır.” Ay əziz alim yoldaşlarım elə abidənin quruluşu, tikilişi, freskası və digər memarlıq üslubu elə onun tarixi mənbəsidir də. Sadəcə daşları hiss etmirsiz, yazıları, naxışları bilmirsiz deyə boynunuzdan atırsız.

30 il ərzində bizə nə zərbələr dəydi, evlərimiz yandı, ocaqlarımız söndü. Ən ağır zərbə isə tarixi abidələrimizə, maddi və qeyri maddi irsimizə dəydi. Daha çox hədəfi isə ermənilər Alban tariximizə yönəltdilər. Yüzlərlə Alban abidələri məhv edilib yaxud erməniləşdirilməyə cəhd edilib. Ermənilərin Alban məbədlərini özününküləşdirməsinə dair yüzlərlə fakt var.

Fotoya diqqətlə baxın, bu tarixi Alban məbədi Xaçınçayın sağ sahilində yerləşən Çərəktar kəndində yerləşir. Abidə Qarabağın Yuxarı Xaçın ərazisində, Tərtər çayının sol sahilində yüksək dağlıq ərazidə yerləşir. Əlimizdə olan mənbələrə istinad etsək kompleksin baş kilsəsi 1260-cı ildə inşa edilmişdir. Amma ona qədər burda yaşayış kompleksi olubdur. Ümumilikdə məbəd ərazisində 11 kitabə olub. Ermənilər buranı araşdırıb, xüsusilə S. Barxudaryan adlı erməni alimi yazıb ki, kitabələrin ən qədimləri 1152, 1206, 1347, 1360-cı illərə aiddir.
Məbədin bütün divarlarında türklərə aid yazılar, tapılan arexoloji qazıntılar da sırf türklərin inancına uyğun olan əşyalar idi. Burda tapılan qılınc, bazubənd, təbərzin və digər silahların üstündə türk dilində yazılar olub. Alban xaçkarlarının üstündə də türk dilində yazılar və petroqramlar taplılb. Ermənilər bu yazıları silə bilmədiklərindən çıxış yolu kimi qədim xristian məbədini dağıtmaqda çarəni görüblər.

Kompleks tamamilə dağıdılıb. Kilsə düzbucaqlı plan quruluşlu olub ( 7 x 3 metr ) ikiqat tavanlı bazilikadan ibarətdir. Kilsə şərq tərəfdə düzbucaqlı ehrama malikdir. Tikinti yazısına əsasən abidə on bir - on ikinci əsrlərə aiddir. Alban xristian memarlığının bir nümunəsi olan bu monastır bu gün xaraba halında qalmaqdadır.

Albanların LV katolikosu VI İohannes son dövrlərini Çərəktar məbədində keçirmiş və Atabəylər tərəfindən dəstək almışdır. İndi ermənilər buna cavab versinlər. Niyə bu qədim xristian məbədini dağıdıblar. Türk dilində olan kitabələrə, yazılara görə?

Zaur Əliyev, dosent