Göbeklitepe

Göbeklitepe arxeoloji sahəsi Şanlıurfa şəhərinin mərkəzindən 18 km şimal-şərqdə, Erencik kəndi yaxınlığında yerləşir. Sayt 1963-cü ildə İstanbul və Çikaqo universitetləri ilə ortaq bir səth araşdırması zamanı kəşf edilmiş və “V52 Neolitik məskunlaşma” olaraq xarakterizə edilmişdir.

Göbeklitepenin kəşf tarixinin 1963-cü ilə təsadüf etməsinə baxmayaraq, ilk qazıntılar 1995-ci ildə başladı. Bu isə tarixdə yeni səhifələrin açılmasına və yüz illər boyu qəbul edilmiş bəzi biliklərin dəyişdirilməsinə gətirib çıxardı.

Bu bölgədə yalnız dini məqsədlərə xidmət edən və yaşayış sahəsi kimi istifadə olunmayan bir neçə məbəd var. Bu baxımdan Göbeklitepe, təkcə dünyanın ən qədim deyil, həm də ən böyük ibadət mərkəzi hesab olunur. Yalnız 6-sı gün üzünə çıxsada, ümumi sayının 20 olduğu bilinən və bütün bölgənin Neolit dövrünün inanc mərkəzi olduğunu göstərən bu monumental tikililər oxşar formaya sahibdir. Neolitik dövrdə daşa həkk olunmuş, hündürlüyü 6 metrə çatan və bəziləri üç ölçülü olan T sütunları üzərində işlənmiş ən erkən rəsmlər olan heyvan figurları da əcdadlarımızın bədii istedadını nümayiş etdirir.

20 ildir burada qazıntı işləri aparan Prof. Dr. Klaus Schmidt bildirir ki, bəzilərində əlləri və barmaqları da aydın şəkildə görünən bu T şəkilli sütunlar insan fiqurlarını təmsil edir. Qazıntılar zamanı əldə edilən bəzi tapıntıları isə Şanlıurfa Muzeyində görmək olar.

Göbeklitepede bir çox yeni məlumat aşkar edilsə də, elm adamları bütün suallara Bu məbədləri kim tikdi, çəkisi 60 tona çatan sütunlar necə köçürüldü və ucaldıldı, niyə dəfn edildi, yuxarıdan tonlarla torpaq və daşla örtüldü, məbədlərin dəqiq məqsədi nə idi, cavab gözləyən tapmacalar və çox güman ki, illərlə araşdırma aparacaq.
Göbeklitepedə bir çox yeni məlumat əldə edilməsinə baxmayaraq, elm adamlarının tapıntılarla bağlı sualları hələ də cavabsızdır.

Karahantepe

Karahantepe, 12 min illik tarixə sahib Ur Kasdim qədim şəhəri olduğuna inanılan Şanlıurfadan 60 km şərqdə yerləşir.

Şanlıurfa yəhudilərin, xristianların və müsəlmanların müqəddəs hesab etdikləri bir yerdir. Əhdi-ətiqə görə, “üç təkallahlı dinin atası” olan İbrahim Peyğəmbər Ur Kasdim şəhərində anadan olub və ailəsi ilə birlikdə “atalar evi” olan Harrana mühacirət edib.
Şanlıurfa Torpağı, minilliklər boyu Hurrian dövlətinin şəhərlərindən biri olmuşdur. Bəziləri peyğəmbər İbrahimin Mevlid-i-Halil məscidi yaxınlığındakı bir mağarada doğulduğuna inanır və buna səbələ ərazi və mağara müqəddəs sayılır.

Maraqlıdır ki, Gebeklitepe, Karahantepe və Nevali Chori kimi yaxınlıqda demək olar ki, eyni ərazidə yerləşən neolit dövrünə aid bir çox abidə var. Bununla yanaşı, son arxeoloji tədqiqatlar Karahantepenin Gebeklitepedən daha erkən dövrə aid olduğunun göstəricisidir.