Qlobal plastik çirklənmə böhranının doğuşdan qocalığa qədər insan sağlamlığına ciddi ziyan vurduğu və nəticədə illik qlobal sağlamlıq xərclərinin ən azı 1,5 trilyon dollar olduğu bildirilir.
Plastik böhranın dəyəri: hər il 1,5 trilyon dollar və ömür boyu sağlamlıq riski
“The Lancet” tibb jurnalında dərc olunan yeni ekspert hesabatına görə, plastik istehsalı “ciddi, artan və kifayət qədər tanınmayan təhlükə” yaradır.
70 ildə plastik istehsalı 200 dəfə artıb
Boston Kollecində uşaq sağlamlığı və ətraf mühit epidemiologiyası üzrə ekspert, professor Filip Landriqanın rəhbərlik etdiyi hesabatda plastik istehsalının 1950-ci ildən bu yana 200 dəfədən çox artdığı və 2060-cı ilə qədər hər il 1 milyard tonu keçə biləcəyi bildirilir.
Plastikin faydalı istifadəsi olsa da, bu artımın ən böyük hissəsi içki şüşələri və fast food qablaşdırması kimi birdəfəlik məhsullarda baş verir. Nəticədə, yalnız 10%-i təkrar emal edilə bilən 8 milyard ton plastik bütün planetə yayılır.
Sağlamlıq təhlükələri istehsaldan utilizasiyaya qədər davam edir.
Hesabata görə, plastiklər iqlim böhranını gücləndirir, çünki onlar neft və qaz kimi qalıq yanacaqlardan istehsal olunur; istehsal zamanı havanı çirkləndirirlər; istifadə zamanı zəhərli kimyəvi maddələrin bədənə daxil olmasına səbəb olurlar; və utilizasiya edildikdə, su, hava və qida vasitəsilə bədənə daxil olan mikroplastiklərə parçalanırlar.
Plastiklərdə istifadə olunan 16 mindən çox kimyəvi maddənin çoxu insan sağlamlığına zərər verir. Bununla belə, məhsullarda hansı kimyəvi maddələrdən istifadə olunduğuna dair kifayət qədər şəffaflıq yoxdur.
Xüsusilə döllər, körpələr və uşaqlar ən böyük risk altındadır. Mikroplastiklərə məruz qalma, aşağı düşmə, vaxtından əvvəl doğuş, doğuş qüsurları, ağciyər inkişafı pozğunluqları, uşaqlıq xərçəngi və gələcək sonsuzluq kimi nəticələrlə əlaqələndirildi.
Qanda, beyində, süddə və sümük iliyində mikroplastiklər
Mikro və nanoplastiklər insan orqanizminə su, qida və tənəffüs yolu ilə daxil olur. İndiyədək onlar qanda, beyində, ana südündə, plasentada, spermada və sümük iliyində aşkar edilib. Mütəxəssislər bu hissəciklərin insult və infarktla əlaqəli ola biləcəyinə diqqət çəkirlər, baxmayaraq ki, onların təsiri hələ tam öyrənilməmişdir.
“Təkrar emal bu böhrandan çıxa bilməz”
Plastik sənayesi və bəzi neft-kimya ölkələri həll yolunun istehsalı azaltmaqdansa, təkrar emalda olduğunu iddia edirlər. Bununla belə, hesabata görə, kağız, şüşə və metaldan fərqli olaraq, plastiklər kimyəvi cəhətdən daha mürəkkəbdir və buna görə də effektiv şəkildə təkrar emal etmək demək olar ki, qeyri-mümkündür.
Müəlliflər “İndi dünyaya aydındır ki, təkrar emal plastik böhrandan xilas ola bilməz”.
Həmçinin İqlim Böhranına Dəstək
Dünyadakı plastiklərin 98%-i qalıq yanacaqlardan istehsal olunur. Təkcə istehsal prosesi hər il təxminən 2 milyard ton karbon dioksid ekvivalentində istixana qazı emissiyaları buraxır. Bu, dünyada dördüncü ən böyük karbon emissiyası olan Rusiyanın ümumi emissiyalarına bərabərdir.
Dünyada plastik tullantıların yarıdan çoxu açıq havada yandırılır və havanın çirklənməsinə səbəb olur.
Qlobal plastik sazişindən əvvəl kritik xəbərdarlıq
Hesabat ölkələr arasında planlaşdırılan məcburi qlobal plastik sazişindən əvvəl dərc edilib. Bununla belə, plastik istehsalının məhdudlaşdırılmasını dəstəkləyən 100-dən çox ölkə ilə Səudiyyə Ərəbistanı kimi buna qarşı çıxan neft-kimya gücləri arasında saziş üzrə danışıqlar dalana dirənib.
Professor Landriqan vurğulayıb ki, sazişdə əhalinin sağlamlığının qorunması üçün konkret tədbirlər yer almalıdır. "Bu təsirlər ən çox həssas qruplara, xüsusən də körpələrə və uşaqlara təsir edir. Ona görə də tədbir görmək bizim məsuliyyətimizdir" dedi.
Real dəyəri: 1,5 trilyon dollar
Plastikə çox vaxt ucuz material kimi baxılsa da, hesabat müəllifləri bu qavrayışın yalnız istehsal dəyəri ilə məhdudlaşdığını iddia edirlər. Plastik kimyəvi maddələrin sağlamlığa təsirindən iqtisadi itkilər nəzərə alındıqda, məsələn, 38 ölkədə cəmi üç kimyəvi maddənin (PBDE, BPA və DEHP) yaratdığı illik sağlamlıq xərcləri 1,5 trilyon dollara çatır.
Bu təhlil, plastiklərin təsirlərini izləmək üçün dərc ediləcək hesabatlar seriyasından birincisidir. Hüquqşünas və hesabatın həmmüəllifi Marqaret Sprinq deyib: “Qərar verənləri etibarlı və müstəqil məlumatlarla təmin etməklə, biz bütün səviyyələrdə effektiv siyasətin inkişafına töhfə vermək məqsədi daşıyırıq”.
