Özbəkistanda Heydər Əliyev adına Azərbaycan Mədəniyyət Mərkəzinin növbəti layihəsi ilə “Wikipediya” Beynəlxalq Elektron Ensiklopediyasında XX əsrin əvvəllərindən xarici havadarların hərbi-siyasi dəstəyi ilə parça-parça Ermənistana birləşdirilən qədim Azərbaycan ərazisi olan Zəngəzur mahalı haqqında özbək dilində bölmə istifadəyə verilmişdir.

Newscenter.az-a Özbəkistanda Heydər Əliyev adına Azərbaycan Mədəniyyət Mərkəzindən daxil olan xəbərə görə, yaradılmış məqalədə qeyd olunur ki, Zəngəzur Ermənistan və Azərbaycan ərazilərinin bir hissəsini əhatə edən tarixi ərazidir. Zəngəzur toponimi haqqında verilmiş məlumatda bildirilir ki, “Zəngi” – qədim türk tayfasının adıdır və bu gün də ərazidə əksər coğrafi toponimlər Türk mənşəlidir.

Məqalənin “Tarix” bölməsində arxiv sənədləri və tarixi faktlar əsasında məlumat verilir ki, 1905-1907-ci illər, eləcə də 1918-1920-ci illər ərzində erməni dəstələri tərəfindən Zəngəzurun azərbaycanlılar yaşayan kəndlərinə silahlı hücumların törədilmiş və bu hücumlar nəticəsində 100-dən çox kənd talan edilmiş, yandırılaraq yer üzündən silinmişdir.

Məqalədə 1920-ci il 10 avqust tarixində Rusiyanın Qafqaz Bürosunun Azərbaycanın Bolşevik rəhbərliyinin razılığı olmadan Naxçıvanın Şərur-Dərələyəz bölgəsini Ermənistana vermək bərədə qərar qəbul etdiyi, Qarabağ və Zəngəzur bölgələrinin isə Azərbaycanla Ermənistan arasında “mübahisəli ərazilər” elan olunması vurğulanır. Burada o da qeyd olunur ki, daha sonra Azərbaycan Sov.K(b)P Siyasi və Təşkilat Bürosunun ümumi yığıncağının qərarı ilə Zəngəzurun Ermənistana verilməsi qəbul edilir.

Materialda 1988-ci ildə Qərbi Azərbaycan (indiki Ermənistan ərazisindən) təkcə Zəngəzurlular deyil, Göyçə, Dərələyəz və İrəvan mahalı sakinlərinin də öz ata-baba yurdlarından qovulduğu və terrora məruz qaldığı, habelə tarixi abidələrin ermənilər tərəfindən dağıdıldığı qeyd olunur.

Vikiməqalədə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin "Bizim ata-baba torpağımız olan İrəvan xanlığı, Zəngəzur mahalı, digər torpaqlar indi Ermənistan dövləti üçün torpaq olubdur. Bunlar bizim tarixi torpaqlarımızdır, ancaq biz Ermənistana qarşı torpaq iddiası irəli sürmürük, halbuki sürə bilərik. Çünki indiki Ermənistanın yerləşdiyi ərazi qədim türk, Azərbaycan torpaqlarıdır” sitatı da yer alıb.

Özbək dilində Yaradılmış vikiməqalədə tarixi sənədlərə isnad edilir və Fransanın “L'OEuvre jurnalı”nda 1920-ci il iyulun 14-də dərc olunmuş məqalənin fotoşəkili əks olunmuşdur. Jurnalda dərc olunmuş məqalədə isə Sovet Rusiyası ilə Ermənistan Respublikası arasında həmin ilin iyul ayının 1-də imzalanan müqaviləyə əsasən Azərbaycan ərazisi olan Zəngəzur bölgəsinin Ermənistana verilməsi faktı da əks olunub.

Özbək dilində yaradılmış vikiməqalənin “Zangezur koridori” adlı bölməsində Zəngəzur dəhlizi haqqında da məlumatı öz əksini tapıb.

Burada qeyd olunur ki, 2020-ci ilin sentyabrın 27-də başlamış və 44 gün davam edən İkinci Qarabağ müharibəsində Azərbaycanın əldə etdiyi tarixi qələbənin əhəmiyyətli nəticələrindən biri də Naxçıvandan Azərbaycana birbaşa uzanan Zəngəzur dəhlizinin açılması məsələsidir. Özbək dilində yaradılmış bölmədə 10 noyabr 2020-ci ildə Azərbaycan, Rusiya və Ermənistan liderləri arasında imzalanan üçtərəfli Bəyanatın təkcə hərbi əməliyyatların dayandırılması deyil, həm də Cənubi Qafqazda Ermənistanın təxminən 30 il ərzində davam etdirdiyi işğalçı siyasəti nəticəsində bölgədə məhdudlaşan iqtisadi və nəqliyyat əlaqələrinin bərpası, inkişafı və bu istiqamətdə qlobal layihələrin həyata keçirilməsinə hüquqi zəmin yaratdığı da əks olunub.

Vikiməqalənin “Iqtisodiy afzalliklari” (İqtisadi üstünlüklər) adlı bölməsində Zəngəzur dəhlizinin kifayət qədər böyük iqtisadi potensiala və təbii resurslara malik olması, regionlararası iqtisadi və turizm əlaqələrinin daha sürətli inkişafına şərait yaradacağı da qeyd olunub. Burada vurğulanır ki, sözügedən layihə ümumdaxili məhsulu 1,1 trilyon dollardan çox olan türk dövlətlərini birləşdirən strateji və iqtisadi əhəmiyyət daşıyır və region ölkələri üçün əlavə üstünlüklər yaradır.

Yaradılmış bölmədə 2021-ci il 26 oktyabr tarixində Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev və Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanın Zəngəzur dəhlizinin quruculuq işlərinin təməlqoyma mərasimində iştirakları, erməni işğalçılarından azad edilmiş bölgədə Horadiz-Cəbrayıl-Zəngilan-Ağbənd avtomobil yolunun, yəni Zəngəzur dəhlizinin əsasını təşkil edən yolun açılışı barədə məlumatlar və fotoşəkillər də öz əksini tapıb.

Süleyman İsmayılbəyli