18 oktyabr — Azərbaycan xalqının tarixində yalnız bir tarixi sənədin imzalandığı gün deyil. Bu gün milli varlığın, hüququn, suveren iradənin yenidən doğulduğu, əsrlərin sükutundan sonra xalqın öz səsini dövlət səviyyəsində bərpa etdiyi gündür. Müstəqillik — sadəcə sərhədlərin xəritədə çəkilməsi deyil, o, şüurun azadlığı, məsuliyyətin başlanğıcı və dəyərlərin bərpasıdır.

Tarixin böyük sınaqları içində Azərbaycan xalqı dəfələrlə sübut edib ki, azadlıq onun genetik yaddaşında, dövlətçilik isə onun mənəvi kodundadır. 1991-ci ilin 18 oktyabrında qəbul edilən “Azərbaycan Respublikasının Dövlət Müstəqilliyi haqqında Konstitusiya Aktı” təkcə hüquqi sənəd deyildi — bu, bir millətin varoluş bəyannaməsi idi.

Hüquqi nöqteyi-nəzərdən, müstəqilliyin bərpası Azərbaycanın beynəlxalq hüququn subyekti kimi tamhüquqlu status qazanması demək idi. Bu aktla Azərbaycan xalqı öz müqəddəratını təyin etmə hüququnu (self-determination) həyata keçirdi. Bu prinsip BMT Nizamnaməsində, Helsinki Yekun Aktında və Vyana Konvensiyasında öz əksini tapmışdır.
Müstəqillik aktı ilə Azərbaycan xalqı imperiya asılılığından çıxaraq beynəlxalq hüquq müstəvisində dövlət iradəsini ifadə etmək, diplomatik münasibətlər qurmaq, iqtisadi və hüquqi sistemini formalaşdırmaq kimi fundamental hüquqlarını bərpa etdi.

Əslində, bu sənəd bərpaedici hüququn (restorative right) klassik nümunəsidir — çünki Azərbaycan 1918–1920-ci illərdə mövcud olmuş Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin hüquqi varisi kimi, öz tarixi dövlətçiliyini bərpa etdi.

Fəlsəfi baxımdan müstəqillik — yalnız azadlıq deyil, öz azadlığının mənasını anlamaq və ona cavabdeh olmaq deməkdir. Dövlət müstəqilliyi fərdi vicdan azadlığı ilə milli kimliyin sintezidir.

Filosofların dediyi kimi, “azadlıq o zaman dəyər qazanır ki, o, mənəvi məsuliyyətlə müşayiət olunur.” Azərbaycan xalqı müstəqilliyi sadəcə əldə etməklə kifayətlənmədi — onu qorumağı, daxili sabitlik və hüquqi dövlətlə möhkəmləndirməyi bacardı.

Bu gün müstəqillik bir ideya kimi deyil, milli təfəkkürün fəlsəfi dayağı kimi yaşayır. O, insanın, cəmiyyətin və dövlətin üçlüyündə vicdanın suverenliyi kimi təcəssüm olunur.
Siyasi mənada 18 oktyabr — milli liderlik məktəbinin başlanğıc nöqtəsidir. Müstəqillik aktı qəbul ediləndə, dövlətin dayaqları hələ möhkəm deyildi, lakin xalqın iradəsi vardı. Sonrakı illərdə məhz bu iradə siyasi sabitliyin, hüquqi islahatların və beynəlxalq nüfuzun əsasını qoydu.

Bu gün Azərbaycan — sabit dövlətçilik modelinin, hüquqi modernləşmənin və beynəlxalq tərəfdaşlığın simvoluna çevrilib. Müstəqilliyin qorunması artıq təkcə dövlətin yox, hər bir vətəndaşın mənəvi borcudur.

18 oktyabr — keçmişin dərsi, bu günün məsuliyyəti və gələcəyin vədidir.
O, hər bir azərbaycanlının qəlbində milli varlığın, hüquqi ədalətin və mənəvi azadlığın simvoludur.

Müstəqillik – bir tarix deyil, davam edən ruhdur.



David Seliverstov,
Magen David Azərbaycan İnsan Hüquqları Müdafiə Mərkəzinin rəhbəri