Prezident İlham Əliyev: “Zəngəzur dəhlizi layihəsi böyük potensiala malikdir”

“Zəngəzur dəhlizi” terminologiyası regionda nəqliyyat-logistika şəbəkəsinin genişləndirilməsi kontekstində istifadə olunur. Bu layihənin əsas məqsədi Azərbaycanın dağlıq-şərq hissəsini (o cümlədən onun Naxçıvan Muxtar Respublikası ilə əlaqəsini) Avropa və Asiyaya, həmçinin qonşu ölkələrə açıq, müasir standartlara cavab verən avtomobil və dəmir yolu xətləri vasitəsilə birləşdirməkdir. 21 oktyabr 2025-ci il tarixində paytaxt Astanada keçirilmiş mətbuat konfransında Prezident İlham Əliyev çıxış edərək, strateji infrastruktur layihəsi olan Zəngəzur dəhlizinin reallaşması üzrə hazırkı vəziyyət və gələcək planlar barədə əhatəli bəyanat verib. Dövlət başçısı qeyd edib ki, Zəngəzur dəhlizi layihəsi böyük potensiala malikdir. Azərbaycan ərazisində avtomobil və dəmir yolu əlaqəsi üzrə bütün işlərin gələn ilin ortalarında başa çatdırılacağı planlaşdırılır. Digər ölkələrin ərazisində də eyni sürətlə icra olunacağı təqdirdə, dəhlizin 2028-ci ilin sonuna qədər açılmasının mümkün olduğu vurğulandı. Prezident İlham Əliyev eyni zamanda, bu dəhlizin təkcə Avropa-Asiya istiqamətində deyil, regionda tranzit rolunu gücləndirəcək yeni mexanizm kimi də düşünülməli olduğunu bildirdi. Onun sözlərinə görə, layihə yalnız Azərbaycanın yox, regionun digər tərəfdaş ölkələrinin də iştirakı və dəstəyi ilə reallaşmalıdır. Zəgəzur dəhlizi layihəsi təkcə bir ölkənin işinə çevrilmir, regionun nəqliyyat şəbəkəsinin bağlanması və əlaqələndirilməsi deməkdir. Azərbaycan, qonşu ölkələr və regional oynayıcılar üçün yükdaşımada yeni imkanlar açılır. Əvvəllər Şimal–Cənub istiqamətində planlaşdırılan nəqliyyat marşrutlarına alternativ və ya tamamlayıcı yol yaranması ehtimalı var. Ölkə başçısı bu baxımdan bu dəhlizin Avropa–Asiya tranzitində önəmli rol oynayacağını vurğulayıb.

Cənab Prezident açıqlayıb ki, Azərbaycan ərazisində avtomobil və dəmir yolu əlaqəsi üzrə bütün işlər gələn ilin ortalarında tamamlanacaq. Bu, layihənin Azərbaycanın nəzarətində olan hissəsinin sürətlə irəlilədiyini və “öz ərazimizdə işi yekunlaşdırırıq” mesajını verir. Bu mərhələdə əsas diqqət infrastrukturun müasir standartlara cavab verməsinə, logistika, təhlükəsizlik və texniki normativlərin təmin edilməsinə yönəldilir.Prezidentin bəyanatına görə, layihənin digər ölkələrin (o cümlədən tranzit ölkələrin) ərazisində də analoji sürətlə icra oluna bilməsi çox vacibdir. Bu isə bir neçə çətinliyi ehtiva edir: müxtəlif ölkələrin hüquqi və texniki standartları, razılaşmalar, tranzit statusu ilə bağlı status-huquq məsələləri və s. Əgər bu mərhələ uğurla icra olunarsa, dəhlizin qeyd-şərtsiz açılışı 2028-ci ilin sonuna qədər baş verə bilər. Prezidentin konkret hədəfi budur və bu tarix strategiyanın əsas nişanlarından biridir. Yük dövriyyəsinin artırılması: İlkin həcmlərdən sonra maşın-dəniz-dəmir yolu kombinasiyalarının işə salınması ilə yük dövriyyəsinin artması proqnozlaşdırılır. Region ölkələrinin daha fəal iştirakı: Nəqliyyat, tranzit hüquqları, logistik mərkəzlərin yaradılması, sərhəd prosedurlarının sadələşdirilməsi və s. istiqamətlərdə işlər intensifikasiya olunmalıdır.

Layihənin bir hissəsi bir neçə ölkənin ərazisindən keçəcək. Hər bir ölkənin hüquqi, inzibati, sərhəd-gömrük prosedurları, təhlükəsizlik və logistika standartlarının uyğunlaşdırılması tələb olunur. Regionda geopolitik gərginliklər, qonşu ölkələrlə münasibətlərin dəyişməsi, beynəlxalq tələblər layihənin irəliləyişi üçün risk yarada bilər. Rels və yol infrastrukturunun müasir standartlara cavab verməsi, yük terminal və logistika mərkəzlərinin hazırlanması vaxt və resurs tələb edir. Potensial 15 milyon ton yük dövriyyəsi hədəfi irəli çəkilsə də, faktiki olaraq bu həcmin əldə olunması üçün tranzit tələbat, xidmət səviyyəsi və beynəlxalq şəbəkələrin inteqrasiyası vacibdir. Əgər tranzit yollarında sərhəd nöqtələrində prosedurlar ləng və ya mürəkkəb olarsa, bu, marşrutun cəlbediciliyini azalda bilər.
Bu bəyanat regional nəqliyyat və tranzit strategiyasının kəskin şəkildə irəlilədiyini göstərir. Zəngəzur dəhlizi yalnız Azərbaycanın deyil, bütün Cənubi Qafqaz və Avrasiya nəqliyyat sistemlərinin “oyun xəritəsini” dəyişə biləcək potensiala malikdir. Lakin layihənin uğuru yalnız Azərbaycanın daxilində deyil, tranzit ölkələrlə beynəlxalq əməkdaşlıqda da öz əksini tapmalıdır. Əgər planlar yerinə yetirilərsə, 2028-ci ilin sonuna qədər bu dəhlizin açılması regionda yeni nəqliyyat şəbəkələrinin formalaşmasına təkan verə bilər.

Astanada keçirilmiş “Azərbaycan Qazaxıstan Ali Dövlətlərarası Şura”nın ikinci iclasında da Prezident İlham Əliyevin çıxışı aktuallığı və əhəmiyyəti həm regional siyasət, həm geoiqtisadi məkan, həm də nəqliyyat-logistika perspektivləri baxımından önəmlidir. Ali dövlətlərarası şura iclasında Cənab Prezidentin Əliyevin vurğuladığı “iki ildən az müddətdə paraflanmış sülh sazişi” ifadəsi nünaqişə vəziyyətindən sülh prosesinə keçidin nisbətən qısa müddətdə baş verməsi — bu, tərəflərdə siyasi iradənin artdığını göstərir. Bu siyasi iradə yalnız bir ölkənin deyil, həmçinin qonşu ölkənin — bu halda, Ermənistanın da — ona şərik olması deməkdir. Bu xüsusiyyətlər regional sabitlik üçün əsasdır — uzun müddət dondurulmuş münaqişələndirilmiş zonalarda siyasi iradə təmin edilmədən sülh sazişlərinin icrası çətin ola bilər.

Çıxışda qeyd edildiyi kimi, Vaşinqton sammiti və Donald Trumpın vasitəçiliyi xüsusi vurğulanıb. Faktlar göstərir ki, 8 avqust 2025-ci ildə Washington, D.C.-də keçirilmiş görüş zamanı Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev ilə Ermənistanın Baş naziri Nikol Paşinyan birgə bəyanat imzalayıblar. Azərbaycan, Ermənistan və qonşu ölkələr arasında tranzit keçidlərinin açılması regionu qitələrarası əlaqələrdə daha aktiv iştirakçıya çevirə bilər. “Marşrut”ların genişlənməsi Avrasiya məkanında ticarət, enerji, loqistika sahəsində yeni imkanlar yaradır — Azərbaycan bunun mərkəzində yer ala bilər. Bu proses həm də geopolitik parametrləri dəyişə bilər. Rusiya, İran kimi ənənəvi regional aktorların Cənubi Qafqazdakı rolunun yenidən nəzərdən keçirilməsi ehtimalı artır. ABŞ-ın vasitəçiliyi bu baxımdan yeni nümunədir. Azərbaycan və Ermənistan arasındakı münasibətlərin normallaşması qonşuluq siyasətini dəyişə, münaqişə “qaynar nöqtə”dən tranzit və əməkdaşlıq mühitinə keçə bilər. Bu isə Avrasiya qitəsində inkişaf və inteqrasiya təşəbbüslərinə təkan verə bilər.

21 oktyabr iclasında Azərbaycan-Qazaxıstan ikitərəfli əməkdaşlıq da gündəmə gəlib. Qazaxıstan Prezidenti Kasım-Jomart Tokayev çıxışında “strateji tərəfdaşlığın, müttəfiqlik münasibətlərinin, nəhayət, qardaş xalqlarımız və dövlətlərimiz arasında dostluğun möhkəmlənməsi baxımından çox mühüm əhəmiyyətə malikdir” deyib. Bu isə göstərir ki, Azərbaycan yalnız Ermənistanla münasibətlərdə deyil, həm də Türk dövlətləri ilə daha sıx əlaqələr qurmağa önəm verir. Zamanla regional nəqliyyat-koridorlarının, enerji marşrutlarının, loqistika sistemlərinin Türk dünyası ölkələri arasında inteqrasiyası artırıla bilər.

Zenfira Nurullayeva
Qara Qarayev adına Mərkəzi İncəsənət Məktəbinin xor ixtisası üzrə müəllimi, Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi