1990-cı ilin 19-dan 20-nə keçən gecəsi Bakı şəhərində baş verən faciə, Azərbaycan tarixində ən qanlı hadisələrdən biri kimi yadda qaldı. Sovet İttifaqının Azərbaycanda həyata keçirdiyi bu hərbi əməliyyat, təkcə fiziki deyil, həm də mənəvi və siyasi təsirlər baxımından, xalqın müstəqillik və azadlıq uğrunda mübarizəsinin zirvəsi oldu. 20 Yanvar hadisələri, Sovet İttifaqının Azərbaycandakı bütün siyasi və hüquqi dayaqlarını tamamilə sarsıtdı. Bu hadisə, Azərbaycan xalqının müstəqillik uğrunda apardığı mübarizənin çox mühüm bir mərhələsini təşkil etdi və xalqın iradəsini ifadə etməkdə göstərdiyi əzmkarlığı simvollaşdırdı.

Sovet İttifaqının qurulmasından sonra, 1920-ci ildən başlayaraq Azərbaycan, mərkəzi hakimiyyətin diktəsi ilə idarə olunmağa başlandı. Sovet hakimiyyətinin ilk illərində Azərbaycanın ərazisindəki siyasi, iqtisadi və hüquqi məsələlər mərkəzdən idarə olundu və yerli qərarlar Moskva tərəfindən müəyyən edildi. Bu dövr ərzində Azərbaycanın daxili siyasəti, Azərbaycanın Kommunist Partiyasının rəhbərliyi altında olsa da, Sovet İttifaqı Kommunist Partiyasının qərarlarına uyğun şəkildə həyata keçirilirdi. Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikasının (SSR) statusu ilə Sovet İttifaqının bir hissəsi olaraq qalırdı.

Sovet İttifaqı daxilində, hər bir respublika üçün müəyyən edilmiş siyasi və hüquqi strukturlar fəaliyyət göstərirdi, lakin bu strukturların əksəriyyəti Moskvanın göstərişlərinə tabe idi. Azərbaycan hökuməti də Sovet İttifaqının tələblərinə uyğun hərəkət edir, əksər hallarda mərkəzləşdirilmiş siyasətə uyğun olaraq yerli qərarlar qəbul edilirdi. Bu isə, xalqın öz müstəqil siyasətini yürütməsinə mane olurdu və çox vaxt Azərbaycan xalqı öz iradəsini ifadə etməkdə çətinlik çəkirdi.

20 Yanvar hadisələri, Sovet İttifaqının Azərbaycandakı siyasi və hüquqi dayaqlarını təməldən sarsıtdı. Sovet rəhbərliyi, Azərbaycan xalqının öz iradəsini ifadə etməsini, ölkənin müstəqillik yolunda irəliləməsini istəmirdi. Həmin dövrdə Sovet İttifaqı daxilindəki mərkəzi hakimiyyətin tətbiq etdiyi repressiyalar nəticəsində Azərbaycan xalqı böyük təzyiqlərə məruz qalmışdı. Lakin 20 Yanvar hadisələri, xalqın öz haqqını tələb etmək üçün güclü müqavimət göstərdiyini dünyaya nümayiş etdirdi. Bu hadisə həmçinin, Sovet rejiminin öz cəmiyyətinə qarşı olan zorakılığını, təzyiqlərini və nəzarətini açıq şəkildə ortaya qoydu.

Hadisə, təkcə fiziki zorakılıqla nəticələnmədi, həm də siyasi baxımdan ciddi sarsıntılara səbəb oldu. Sovet rəhbərliyi, xalqın sükut etməsini və gücünə tabe olmasını istəyirdi. Ancaq 20 Yanvar hadisələri göstərdi ki, Azərbaycan xalqı artıq Sovet hakimiyyətinin təzyiqlərinə qarşı davam gətirə biləcək gücə malikdir. Bu, Sovet İttifaqının mərkəzi hakimiyyətinin Azərbaycandakı bütün siyasi və hüquqi dayaqlarını qırdı.

20 Yanvar hadisələrinin ardından Azərbaycanın müstəqilliyi yolunda daha böyük addımlar atılmağa başlandı. Bu faciənin ardından, Ulu Öndər Heydər Əliyev və Azərbaycan xalqı Sovet rejiminin Azərbaycandakı bütün siyasi təsirlərinə qarşı daha da sərt mübarizə aparmağa başladılar. 1994-cü il martın 29-da Azərbaycan Milli Məclisi 20 Yanvar hadisələrini hüquqi olaraq pisləyərək, həmin günü "Şəhidlər Günü" olaraq qeyd etmə qərarı aldı. Bu addım, Azərbaycanda Sovet İttifaqının siyasi və hüquqi dayaqlarının tamamilə sona çatdığını göstərdi.

Bu hadisə, Azərbaycan xalqının öz müstəqilliyinə və azadlığına olan əzmini bir daha nümayiş etdirdi və 20 Yanvar, Azərbaycanın müstəqilliyi uğrunda mübarizənin zirvəsi oldu. Hadisə, həm də xalqın birliyini və iradəsini ifadə edən mühüm bir tarixə çevrildi. Azərbaycan, 20 Yanvar hadisələrindən sonra öz müstəqillik yolunda daha da qərarlı oldu və 1991-ci ildə tam müstəqil bir dövlət olaraq beynəlxalq aləmdə tanınmağa başladı. 20 Yanvar hadisələri, təkcə Azərbaycan üçün deyil, həm də dünya tarixində Sovet İttifaqının süqutunun və xalqların öz taleyini müəyyən etməsi üçün mühüm bir dönüm nöqtəsi oldu.

Cəfərli Fəxriyyə,
Bakı Qızlar Universitetinin tələbəsi,
Nəsimi rayon gənci