Tariximizin müxtəlif mərhələlərində bütün dünyaya yorulmaq bilmədən uydurma “genosidi” yayan və bundan istifadə edərək siyasi və maliyyə dividentləri, kompensasiyaları almaq məqsədini güdən erməni millətçiləri “Böyük Ermənistan” ideyasını gerçəkləşdirmək məqsədilə azərbaycanlılara qarşı soyqırımlar həyata keçirmişlər. Xalqımızın başına gətirilən ən dəhşətli faciələrdən biri də 1918-ci ilin mart-aprel aylarında daşnak-bolşevik silahlı dəstələri tərəfindən xüsusi qəddarlıqla törədilmiş soyqırımdır.
Azərbaycanlıların soyqırımı Bakı, Şamaxı, Quba qəzalarında, Qarabağda, Zəngəzurda, Naxçıvanda, Lənkəranda və ölkəmizin digər başqa bölgələrində xüsusi qəddarlıqlarla həyata keçirilmiş, dinc əhali etnik və dini mənsubiyyətinə görə kütləvi surətdə qətlə yetirilmiş, kəndlər yandırılmış, milli mədəniyyət abidələri dağıdılmış, məscid və qəbiristanlıqlar yerlə-yeksan edilmişdir.
Həmin dövrdə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin hökuməti tərəfindən ermənilərin törətdikləri soyqırımın araşdırılması üçün 1918-ci il iyulun 15-də bu faciənin tədqiqi məqsədilə Fövqəladə İstintaq Komissiyası yaradılmışdır. Komissiya ilk növbədə Şamaxı və İrəvan ərazisində ermənilərin törətdikləri ağır cinayətləri araşdırdı və dünya ictimaiyyətinə bu həqiqətləri çatdırmaq üçün Xarici İşlər Nazirliyi nəzdində xüsusi qurum yaradıldı. 1919 və 1920-ci ilin mart ayının 31-i iki dəfə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti tərəfindən ümummilli matəm günü kimi qeyd edilmişdir. Bu, azərbaycanlılara qarşı yürüdülən soyqırımı siyasətinə tarixdə ilk dəfə siyasi qiymət vermək cəhdi idi. Lakin Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti süqut etdikdən sonra bu proses dayandırılmış və baş verənlərə siyasi-hüquqi qiymət verilməsinin qarşısı alınmışdır. Sovet hakimiyyəti illərində isə bu qırğının araşdırılması və ona düzgün siyasi qiymət verilməsinə heç bir cəhd göstərilmədi. Yalnız 1998-ci il martın 26-da ümummilli lider Heydər Əliyevin imzaladığı “Azərbaycanlıların soyqırımı haqqında” Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Fərmanında həmin dəhşətli hadisələrə adekvat siyasi qiymət verilmiş və 31 mart “Azərbaycanlıların Soyqırımı Günü” elan edilmişdir. Son 20 il ərzində ötən əsrin əvvəllərində erməni-daşnak quldur dəstələrinin Azərbaycan torpaqlarında həyata keçirdikləri kütləvi etnik təmizləmə və soyqırımla bağlı yeni araşdırmalar aparılmış və çoxlu sayda yeni faktlar toplanmışdır.
Aşkar olunmuş tarixi sübutlar 1918-ci ilin mart-aprel aylarında və sonrakı dövrlərdə ermənilərin həyata keçirdiyi qanlı faciələrin coğrafiyasının daha geniş və faciə qurbanlarının sayının qat-qat çox olduğunu sübut etmişdir. Quba şəhərində kütləvi məzarlıq aşkar olunmuşdur ki, gələcək nəsillərin milli yaddaşını qorumaq və soyqırımı qurbanlarının xatirəsini əbədiləşdirmək məqsədi ilə Heydər Əliyev Fondu tərəfindən Quba şəhərində Soyqırımı Memorial Kompleksi yaradılmışdır. Quba şəhərindəki kütləvi məzarlıqda xüsusi amansızlıqla öldürülən azərbaycanlılarla yanaşı ləzgilərin, yəhudilərin, tatların və digər milli azlıqlara mənsub olan minlərlə insanların zorakılığa məruz qaldığı aşkar edilmişdir.
Qarşımızda Azərbaycanlıların soyqırımı ilə bağlı bütün həqiqətləri real tarixi faktlar əsasında, dəlillərlə müntəzəm surətdə dünya ictimaiyyətinə çatdırmaq, beynəlxalq ictimai fikirdə ədalətin bərqərar olmasına nail olmaq, soyqırımı siyasətinin ağır nəticələrini aradan qaldırmaq və bir daha təkrar olunmaması üçün ciddi tədbirlər görmək vəzifəsi durur. Düzdür, bu məqsədlə müəyyən işlər görülmüşdür. Lakin bu sahədə hələ qarşıda görüləsi işlərimiz çoxdur. Azərbaycan dövləti, ictimaiyyəti, xaricdəki Azərbaycan icmaları üzərinə böyük və olduqca məsuliyyətli vəzifələr düşür ki, bu bizim, indiki nəslin müqəddəs vəzifəsidir. Bu məsələdə bütün Azərbaycan xalqı, dünya azərbaycanlıları bir olmalı, eyni mövqedən çıxış etməlidir. Çünki Azərbaycanın XIX-XX əsrlərdə baş verən bütün faciələri torpaqlarımızın zəbti ilə müşayiət olunaraq, ermənilərin azərbaycanlılara qarşı düşünülmüş şəkildə həyata keçirdiyi soyqırımı siyasətinin ayrı-ayrı mərhələlərini təşkil etmişdir. Bu gün biz xalqımızın vətənpərvərliyi, birliyi və həmrəyliyi, Azərbaycan rəhbərliyinin siyasi iradəsi sayəsində qarşımıza qoyduğumuz bütün məqsədlərə, o cümlədən, ərazi bütövlüyümüzün və suverenliyimizin bərpasına nail olmuşuq. Düşünürəm ki, soyqırım qurbanlarının ruhu şaddır.
YAP Xəzər rayon təşkilatının sədri Namiq Əhmədov
