Regional güc dəyişikliyi və İranın zəifliyi
İranın strateji mövqeyinin dəyişdirilməsi:
İranın artan hərbi təlimləri və güc nümayişləri Əsəd rejiminin süqutundan, İsrailin hərbi əməliyyatlarından və Həmas və Hizbullah kimi İranın dəstəklədiyi qrupların zəifləməsindən sonra yaranan zəifliklərə aydın cavabdır.
Siyasi Nəticə: İranın xüsusilə Hörmüz Boğazı kimi bölgələrdə müdafiə tədbirlərini gücləndirmək qərarı regional hücum siyasətindən güc bazasını möhkəmləndirməyə keçiddən xəbər verir. İnqilab Keşikçiləri Korpusu ilə Arteş arasında əməkdaşlığın genişləndirilməsinə diqqət yetirilməsi həm də milli təhlükəsizliyin daxili prioritetliyini göstərə bilər.
İran-İraq Müqavimət Oxunun yenidən tənzimlənməsi:
İraq-Suriya sərhədi boyunca PMF(Xalq Səfərbərlik Qüvvələri) bölmələrinin yenidən qurulması İranın qeyri-sabitlik risklərini azaldaraq təsirini saxlamaq səylərini göstərir.
Risk faktoru: İraq milislərinin Suriyadan uzağa yerdəyişməsi İranın HTS-in başçılıq etdiyi müvəqqəti hökumətə qarşı tarazlıq yaratmaq imkanlarını məhdudlaşdıra bilər ki, bu da potensial olaraq regionda sabitliyin daha da pozulmasına gətirib çıxara bilər.
Suriya müxalifəti və Əsəd tərəfdarlarının yeni dinamikası
Suriya Müqavimət Hərəkatının (SRM) yaranması:
SRM-nin məzhəb hekayəsi və Assadist təbliğatına uyğunluğu HTŞ-nin rəhbərlik etdiyi müvəqqəti hökuməti sarsıtmaq cəhdini göstərir. Qrupun Latakiyadakı hücumu müxalifətin nəzarətində olan bölgələrdə təhlükəsizliyin zəifliyini vurğulayır.
Siyasi Nəticə: Əsədyönlü hekayələrin yenidən canlanması məzhəblərarası qarşıdurmaların yenidən alovlanması, Suriyanın müxalifət mənzərəsini daha da parçalamaq və HTŞ-nin rəhbərlik etdiyi administrasiyanın sabitliyinə xələl gətirmək riski daşıyır.
HTŞ-in rəhbərlik etdiyi hökumətin çağırışları:
HTŞ həm xarici hücumlarla (məsələn, SRM), həm də daxili idarəetmə problemləri ilə, o cümlədən öz qüvvələri daxilində şikayətlərin və qanunsuzluqların həlli ilə üzləşmişdir.
Strateji Zəiflik: Bu cür problemlərin effektiv həllində hər hansı uğursuzluq qanuniliyin itirilməsinə, kritik regionlarda onun idarəçiliyinin zəifləməsinə səbəb ola bilər.
Türkiyənin Suriyanın şimalında hərbi rolunu genişləndirmək SDF-yə qarşı hücum:
Türkiyənin kürd YPG milislərini (SDF) “yox etmək” əzmi onun cənub sərhədinin təhlükəsizliyinə sadiqliyini nümayiş etdirir. Davam edən pilotsuz təyyarə və artilleriya zərbələri Ankaranın strateji məqsədlərinə çatmaq üçün hərbi vasitələrdən istifadə etdiyini vurğulayır.
Siyasi nəticələr:
Türkiyənin SDQ tərəfdarı olan ABŞ ilə münasibətlərini gərginləşdirir.
Potensial olaraq Suriyanın şimal-şərqində sabitliyi pozur, İŞİD-in dirçəlməsi və ya İranın dəstəklədiyi milislərin təsirini genişləndirmək üçün imkanlar yaradır.
Regional diplomatiya:
Türkiyənin xarici işlər naziri Hakan Fidanın açıqlamaları bölgədə hərbi əməliyyatların diplomatik fəaliyyətlə iç-içə olduğunu vurğulayır.
Strateji Nəticə: Türkiyənin hərbi əməliyyatları regional diplomatiya ilə balanslaşdırmaq bacarığı (məsələn, İordaniya və BƏƏ-nin cəlb edilməsi) onun regional güc rolunu formalaşdıracaq.
Daha geniş geosiyasi təsirlər
İsrail əməliyyatları və İranın əks tədbirləri:
İsrailin İranın müdafiəsini və raket istehsalını hədəf alan hərəkətləri İranın regional ambisiyalarını daha da məhdudlaşdırır və onun təhlükəsizlik hissini gücləndirir.
Daha Geniş Təsir: Bu, Livan və Körfəz ölkələrinə potensial təsir göstərərək, regionda İsrail-İran proxy münaqişəsini gücləndirir.
Ərəb dövlətlərinin Suriya ilə əlaqəsi:
Müvəqqəti hökumətin BƏƏ ilə əlaqəsi ərəb dəstəyini təmin etmək cəhdlərini vurğulayır. Bununla belə, Suriyanın parçalanmış siyasi mühitinə daha geniş ərəb reaksiyası qeyri-müəyyən olaraq qalır.
Strateji Sual: Ərəb dövlətləri Suriyada vahid müxalifətin yaradılmasına təkan verəcək, yoxsa fərdi milli maraqlara üstünlük verəcəklər?
Regional Sabitlik üçün Tövsiyələr
Çoxtərəfli Diplomatik Təşəbbüslərin Gücləndirilməsi:
Regional aktorlar Türkiyə-SDQ qarşıdurması və Suriyadakı məzhəb ayrılıqları da daxil olmaqla, üst-üstə düşən münaqişələri həll etmək üçün dialoqa üstünlük verməlidirlər.
Zorakılıq dövrlərini alovlandıran məzhəb təbliğatına qarşı fəal tədbirlər görülməlidir.
Suriyada İnklüziv İdarəçiliyə Dəstək:
Xarici aktorlar HTŞ-nin rəhbərlik etdiyi müvəqqəti hökuməti sabitlik və legitimliyi gücləndirmək üçün şəffaf və əhatəli idarəetmə strukturlarını qəbul etməyə təşviq etməlidir.
Bu hərtərəfli təhlil bölgənin inkişaf edən siyasi mənzərəsini formalaşdıran hərbi əməliyyatların, məzhəb rəvayətlərinin və diplomatik fəaliyyətlərin bir-biri ilə əlaqəli xarakterini vurğulayır. ABŞ, Rusiya və ərəb dövlətləri də daxil olmaqla, xarici güclərin rolu gələcək inkişaflara təsir göstərəcək.
Politoloq Rüstəm Tağızadə.
