Beynəlxalq hüququn təməl sütunlarından biri dövlətlərin ərazi bütövlüyü və suverenliyi prinsipidir. Bu prinsip yalnız hüquqi deyil, həm də fəlsəfi ölçüyə malikdir. Çünki suverenlik – bir xalqın fiziki mövcudluğu, kimliyi, dili, mədəniyyəti və tarixi yaddaşı ilə vəhdətdə mövcud olur.

Son dövrlərdə Rusiya dövlət televiziyalarında Qarabağ bölgəsinin “Artsax” kimi təqdim olunması, “Dağlıq Qarabağ Respublikası” ifadəsi ilə süni kimlik formalaşdırmaq cəhdi, Azərbaycan Respublikasının beynəlxalq hüquqla tanınmış sərhədlərinə qarşı yönəlmiş açıq təxribatdır. Bu, eyni zamanda informasiya suverenliyinə qarşı hədəflənmiş hibrid hücum formasıdır.

Bu cür terminlərin dövriyyəyə buraxılması təkcə hüquqi məsələ deyil; bu, dilin gücü vasitəsilə yaddaşın və reallığın deformasiya olunması cəhdidir. Çünki “Artsax” adı informasiyada yer tutduqca, əsl tarixi – Qarabağın Azərbaycanın tərkib hissəsi olması – arxa plana sıxışdırılır. Bu, informasiya müharibəsidir.

Xankəndidə Azərbaycanın razılığı olmadan Rusiya sülhməramlıları tərəfindən İvan Ayvazovskinin büstünün quraşdırılması yalnız simvolik bir jest deyil. Bu, “mədəniyyət” adı altında həyata keçirilən yumşaq güc siyasətinin geopolitik formasıdır.

Bu addım, neokolonializmin yeni mərhələsidir: fiziki işğal yoxdur, lakin simvollar, abidələr, media və “narahatlıq” ritorikası vasitəsilə psixoloji və ideoloji təsir qurulur. Bu təsir, bir xalqın suverenliyinə qarşı “estetik formada örtülmüş hücum” sayılır. Yəni, mədəniyyət burada körpü yox, maskalanmış nəzarət vasitəsidir.

Azərbaycan Hərbi Hava Qüvvələrinə məxsus təyyarənin Rusiya tərəfindən vurulması və bu hadisəyə görə nə kompensasiya, nə də cinayət məsuliyyəti tətbiq edilməsi, dövlətlərarası məsuliyyət hüququnu ciddi şəkildə pozur.
Azərbaycanın bu hadisə ilə bağlı beynəlxalq mühakiməyə müraciət etməsi – təkcə hüquqi deyil, mənəvi və fəlsəfi bir məsələdir. Haqqın bərpası yalnız rəsmi bəyanatlarda deyil, tribunallarda və beynəlxalq vicdanda əks olunmalıdır. Əks halda, cəzasızlıq milli hüquqları deyil, bəşəri ədalət hissini təhdid edir.

Rusiya dövlət televiziyalarında Azərbaycanla bağlı yayımlanan süjetlərdə terminoloji manipulyasiyalar, saxta narahatlıqlar və tarixə qarşı yönəlmiş dezinformasiyalar, informasiya vasitələrinin neytrallığını itirib ideoloji alətə çevrildiyini açıq şəkildə göstərir.

Burada informasiya artıq xəbər yox, hədəf yönlü ideoloji silaha çevrilir. Bu, klassik “geosiyasi informasiya müharibəsi” formasıdır – reallıq manipulyasiya edilir, həqiqət süni kimlik və siyasi məqsədlərlə əvəzlənir.

Tarixi və fəlsəfi baxış: Zəbt olunmuş ərazilərin “sakit qışqırtısı”

Azərbaycanın Qarabağ məsələsində üzləşdiyi bu informasiya və suverenlik təhdidləri, təəssüf ki, yalnız bizim ölkəyə məxsus təcrübə deyil. Rusiya Federasiyası müxtəlif dövrlərdə və coğrafiyalarda analoji siyasəti həyata keçirmişdir.

Ukrayna – Krım və Donbas

Tarixi fakt: 2014-cü ildə Krım işğal olundu, Donbas bölgəsində “DNR” və “LNR” adlı qondarma rejimlər quruldu.
Fəlsəfi baxış: Burada toponimika silahlandırıldı – Aqmescit “Simferopol”a, Yevpatoriya “Kezlev”ə çevrildi. Yaddaşlar silindi, suverenlik saxtalaşdırıldı.

Moldova – Transnistriya

Tarixi fakt: 1992-ci ildən Rusiya ordusu bu ərazidə separatçı rejimi qoruyur.
Bu region “qondarma dövlətçilik”in simulyakr dünyasıdır – tanınmayan reallıq, hüquqsuz əhali, lakin hərbi nəzarət.

Gürcüstan – Abxaziya və Cənubi Osetiya

Tarixi fakt: 2008-ci ildən bu ərazilər de-fakto Rusiya nəzarətindədir.
“Barış” pərdəsi altında müharibə vəziyyəti saxlanılır. Qardaş xalqlar süni sərhədlərlə ayrılır, mədəniyyətlə təzyiq edilir.

Yaponiya – Kuril adaları

II Dünya müharibəsindən sonra Rusiya tərəfindən işğal edilən bu adalar hələ də mübahisə predmetidir.
Ərazi işğalı susmur, zamanla görünməzləşir, lakin ədalətin gecikməsi – tarixin uzanan sükutudur.

Azərbaycanın öz ərazisi və vətəndaşlarının hüquqlarını qorumaq üçün ortaya qoyduğu qətiyyətli mövqe, sadəcə siyasi mübarizə deyil – fəlsəfi, mədəni və mənəvi hüququn müdafiəsidir. Suverenlik yalnız torpaq üzərində deyil, düşüncə, informasiya, simvol, ad və dil üzərində də ifadə olunur.

Dövlətin informasiya suverenliyi – onun milli təhlükəsizliyinin sütunudur. Bu suverenlik pozulduqda, yalnız sərhədlər deyil, şüur və kimlik də risk altına düşür.

Haqqı qorumaq təkcə əsgərin deyil, həm də düşünənin, yazarın, hüquqşünasın və jurnalistin vəzifəsidir.
Azərbaycan bu mübarizədə yalnız özünü deyil, bütün zəbt olunmuş yaddaşların və adların da səsini təmsil edir.

David Seliverstov

Magen David Azərbaycan İnsan Hüquqları Müdafiə Mərkəzinin rəhbəri