Müasir dünya iqtisadiyyatı dərin transformasiyadan keçir. Bazarlar uğrunda qlobal rəqabət güclənir, logistikada dəyişikliklər baş verir, yeni inkişaf mərkəzləri formalaşır. Artan risklər və qeyri-müəyyənliklər ölkələrin çevik olmasını və əlaqələndirilmiş tədbirlər görməsini tələb edir.
Belə bir şəraitdə regional birliklərin əhəmiyyətinin artması göz qabağındadır. Onlar təkcə siyasi arena kimi deyil, həm də qeyri-müəyyən situasiyalarda davamlı inkişafı təmin edə biləcək mühüm iqtisadi dayaq nöqtəsi kimi meydana çıxırlar.
Bu cür birliklərin təkamülünün parlaq nümunəsi Türk Dövlətləri Təşkilatıdır. Bu gün Azərbaycanda bu strukturun “Regional sülh və təhlükəsizlik” mövzusunda XII sammiti keçiriləcək.
Mərkəzi Asiya Beynəlxalq İnstitutunun aparıcı elmi işçisi Şavkat Alimbekovla həmsöhbət olduq və ondan bu konfransın əhəmiyyəti, gözlənilən nəticələri və perspektivləri barədə soruşduq:
“Əvvəlcə mədəni-humanitar əməkdaşlığa diqqət yetirən Türk Dövlətləri Təşkilatı sürətlə tamhüquqlu iqtisadi birliyə çevrilir”, - Şavkat Alimbekov bildirib. – Bu, TEU ölkələrinin makroiqtisadi göstəricilərində də özünü göstərir. 2024-cü ildə təşkilatın üzvlərinin ümumi ümumi daxili məhsulu 2,1 trilyon dollara çatıb, daxili ticarət dövriyyəsi 2022-ci ildəki 30,9 milyard dollardan 2024-cü ildə 45 milyard dollara yüksəlib. Yəni, iki il ərzində 45% artım müşahidə olunub – bu göstərici orta dünya göstəricisindən xeyli yüksəkdir və iqtisadi inteqrasiyanın gücləndiyini göstərir.
Xüsusilə də Mərkəzi Asiya regionu, xüsusən də Özbəkistan bu artıma mühüm töhfə verir. Türkiyə TDC-də ən böyük iqtisadiyyat olaraq qalmasına baxmayaraq, ən dinamik artım göstərənlər Özbəkistan da daxil olmaqla Mərkəzi Asiya ölkələridir.
2024-cü ildə Özbəkistan iqtisadiyyatı 6 faiz sabit artım qeyd edib. Bu ilin birinci rübündə ümumi daxili məhsul ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 6,8 faiz artıb. Ən böyük artım xidmət, tikinti və sənaye sahələrində müşahidə olunub.
Bu göstəricilər ölkəmizin TDM çərçivəsində iqtisadi artımın lokomotivi kimi getdikcə daha güclü mövqeyini, eyni zamanda, ölkənin bütün türk dünyası üçün strateji inkişaf istiqamətini müəyyən etməyə hazır olduğunu təsdiqləyir.
2024-cü ilin əvvəlindən Özbəkistanda TDC ölkələrinin kapitalının iştirakı ilə 500-dən çox yeni müəssisə yaradılıb və onların ümumi sayı 4 minə çatıb ki, bu da respublikada xarici investisiyalı bütün müəssisələrin 28,8%-ni təşkil edir.
İnvestisiya inteqrasiyası və Özbəkistanın təşəbbüsləri
2024-cü il mayın 21-də Budapeştdə keçirilən TDC-nin qeyri-rəsmi sammitində prezident Şavkat Mirziyoyev Vahid İnvestisiya Portalının yaradılması təşəbbüsü ilə çıxış edib.
Bu rəqəmsal platforma investisiya layihələri, prioritet sektorlar və mövcud investisiya imkanları haqqında məlumatları birləşdirən vahid platforma kimi tanınır.
Belə bir sistem yerli və beynəlxalq investorlar üçün aydın və şəffaf şərait yaradacaq, bütün regionun investisiya cəlbediciliyini artıracaq.
İnvestisiya inteqrasiyası mövzusunu inkişaf etdirən dövlət başçısı növbəti addım kimi startapları və yüksək texnologiyalı layihələri dəstəkləməyə yönəlmiş birgə müəssisənin yaradılmasını təklif edib.
Belə bir təşəbbüs xüsusilə Mərkəzi Asiya ölkələri üçün aktualdır, çünki regionun uzunmüddətli kapitala çıxışı məhduddur. Vençur mexanizmləri risklərin bölüşdürülməsi ilə yanaşı, gələcəyin iqtisadiyyatına keçidin mühüm şərti olan innovativ inkişafı stimullaşdırır.
Sənaye kooperasiyası və infrastrukturun inkişafı
İnvestisiya gündəliyinin məntiqi davamı sənaye kooperasiyasıdır. Özbəkistan kimya, energetika, mədənçıxarma, əczaçılıq, dəri-ayaqqabı, yeyinti və tikinti sənayesində genişmiqyaslı istehsal güclərinin yaradılması üçün Sənaye Əməkdaşlıq Proqramının hazırlanmasını təklif edib.
Bu, transsərhəd istehsal zəncirlərinin formalaşmasına, xərclərin optimallaşdırılmasına və layihənin icra müddətinin azaldılmasına imkan verəcək.
BMT-nin məlumatına görə, bu cür əməkdaşlıq modelləri istehsalın istehsal müddətini 14-20 ay azaldır və xərcləri 70 faizə qədər azaldır.
Əczaçılıq sektoru xüsusilə perspektivlidir - birgə müəssisələr təkcə daxili bazarın tələbatını ödəməklə yanaşı, Yaxın Şərq və Afrika kimi xarici bazarlara da çıxa bilir.
Sənaye kooperasiyasının inkişafı TDC-nin 2040-cı ilə qədər inkişaf strategiyasında prioritet kimi müəyyən edilib.Bu prosesdə mühüm alət sahibkarlar arasında əməkdaşlığın gücləndirilməsinə səmərəli köməklik göstərən Türkiyə Ticarət və Sənaye Palatasıdır.
Nəqliyyat və logistika - yeni strateji istiqamət
Müasir infrastruktur olmadan davamlı sənaye və ticarət əlaqələrini təmin etmək mümkün deyil. Ona görə də Şərq-Qərb və Şimal-Cənub nəqliyyat dəhlizlərinin yaradılması TDC üçün strateji prioritetə çevrilir.
Bundan əlavə, lüzumsuz inzibati maneələrin aradan qaldırılması və gömrük prosedurlarının sadələşdirilməsinin sürətləndirilməsi vacibdir.
Bu məsələlərin həlli çərçivəsində Prezident Şavkat Mirziyoyev bu ilin noyabrında Daşkənddə Multimodal Nəqliyyat və Logistika üzrə Türk Dövlətlərinin Beynəlxalq Forumunun keçirilməsi təşəbbüsü ilə çıxış edib.
Bu forum sektorlararası tərəfdaşlığın gücləndirilməsi və əlaqələndirilmiş yanaşmaların inkişafı üçün mühüm platforma olacaq.
Qərb ekspertlərinin fikrincə, gömrük rəsmiləşdirilməsinin bir gün azaldılması ticarət dövriyyəsini 3-5% artırmağa imkan verəcək. Buna görə də, infrastruktura sərmayə yatırmaq təkcə ticarətə dəstək deyil, həm də bütün region iqtisadiyyatının inkişafının açarıdır.
Özbəkistan rəhbərinin irəli sürdüyü təşəbbüslər arasında ticarətin genişləndirilməsi üzrə Fəaliyyət Proqramının qəbul edilməsi təklifi xüsusi əhəmiyyət kəsb edir.
Onun həyata keçirilməsi TCT çərçivəsində iqtisadi fəallığı artırmaqla ölkələr arasında ticarət dövriyyəsini daha da canlandıracaq.
Müasir rəqəmsal vasitələrin inkişafı bu proqramın uğurla həyata keçirilməsində mühüm rol oynayacaqdır.
Bu kontekstdə dövlət başçısının “Türk-Trade” onlayn platformasının yaradılması təşəbbüsü də böyük əhəmiyyət kəsb edir.
Bu vahid rəqəmsal məkanda istehsalçılar, investorlar və alıcılar real vaxt rejimində sövdələşmələr bağlaya, logistikanı izləyə və məlumat mübadiləsi apara bilən vahid ekosistemdə birləşəcəklər.
Rəqəmsal həllər vasitəsilə onlar əhəmiyyətli xərclər olmadan yeni bazarlara çıxış əldə edəcəklər ki, bu da rəqabət qabiliyyətini artıracaq və sahibkarlıq fəaliyyətini stimullaşdıracaq.
Yekun olaraq, Özbəkistan liderinin irəli sürdüyü təşəbbüsləri Türk Dövlətləri Təşkilatının genişmiqyaslı institusional transformasiyası üçün başlanğıc nöqtəsi hesab etmək olar.
Ölkə təkcə fəal iştirakçı kimi deyil, həm də regional əməkdaşlığın yeni memarlıq strukturunu müəyyən edəcək sistemli dəyişikliklərin təşəbbüskarı kimi çıxış edir.
