Türk Dövlətləri Təşkilatına üzv ölkələrin ümumi əhalisi 175 milyon nəfəri keçib, alıcılıq qabiliyyəti pariteti baxımından ÜDM 5,6 trilyon dollara yaxınlaşıb. 2024-cü ildə TDT ölkələrinin ümumi ÜDM-i nominal ifadədə 2,1 trilyon dollar təşkil edib ki, bu da dünya iqtisadiyyatının 2 faizini təşkil edir.
Newscenter.az Özbəkistanın uze.uz portalına istinadən bildirir ki, təşkilatın üzvü olan ölkələr arasında ticarətin həcmi sürətlə artır. 2023-cü ildə ümumi ticarət dövriyyəsi (müşahidəçi dövlətlər daxil olmaqla) 1,2 trilyon dollara çatıb. TDT ölkələri arasında daxili ticarətin artımı xüsusilə təsirli olub - 36,7 milyard dollar, bu da 2016-cı illə müqayisədə 2,7 dəfə çoxdur.
Bu rəqəmlər onu göstərir ki, TDT ölkələrinin regional inteqrasiyası əvvəlkindən daha sürətlə gedir və dərinləşir. Ticarət Özbəkistan və TDT arasında əməkdaşlığın ən fəal sahələrindən birinə çevrilib. 2016-2024-cü illərdə TDT ölkələri ilə ticarət dövriyyəsi təxminən üç dəfə artıb, 3,3 milyard dollardan 9,5 milyard dollara qədər. Təkcə 2024-cü ildə ixrac 3,5 milyard dollar, idxal isə 6,1 milyard dollar təşkil edib.
Bu gün Özbəkistanın xarici ticarət dövriyyəsinin təxminən 14,5 faizi TDT ölkələrinin payına düşür ki, bu da bu əməkdaşlığın artan strateji əhəmiyyətindən xəbər verir.
Eyni zamanda Qazaxıstan Özbəkistanın TDT çərçivəsində ən böyük ticarət tərəfdaşıdır. Bu iki ölkə arasında ümumi ticarət dövriyyəsi 45 faiz təşkil edir. Həmçinin, Türkiyə ilə - 30 faiz, Qırğızıstan - 13 faiz, Azərbaycan - 9 faiz, Türkmənistan - 3 faiz və Macarıstanla (müşahidəçi) - təxminən 1 faiz və ya 78 milyon dollardır.
2024-cü ildə TDT ölkələrinin ixrac tərkibini sənaye malları - 33 faiz, maşın və nəqliyyat avadanlıqları - 23 faiz, ərzaq məhsulları - 11 faiz, kimya məhsulları - 9 faiz və xidmətlər - 12 faiz təşkil edib. Bu struktur Özbəkistan iqtisadiyyatının diversifikasiya səviyyəsini və onun regional tərəfdaşların ehtiyaclarına uyğunlaşmasını göstərir.
Bununla bağlı potensial hələ tam istifadə olunmayıb. TDT ölkələrinin daxili ticarəti onların ümumi ticarət dövriyyəsinin cəmi 6,5 faizini təşkil edir. Bu onu göstərir ki, istifadə olunmamış imkanlar çoxdur və onları birgə səylərlə reallaşdırmaq olar. Bu məqsədlə, xüsusilə ticarət maneələrinin azaldılması, gömrük prosedurlarının sadələşdirilməsi və uyğunlaşdırılması, o cümlədən rəqəmsal ticarət platformalarının inkişafı ilə bağlı konkret təşəbbüslər təklif olunub.
2017-ci ildən bəri TDT tərəfdaşlarının investisiyalarının ümumi həcmi 7,5 milyard dolları ötüb.
Təkcə 2024-cü ildə Özbəkistan 2,3 milyard dollar birbaşa xarici investisiya və kredit cəlb edib ki, bu da əvvəlki illə müqayisədə təxminən iki dəfə çoxdur. Cəlb edilən birbaşa xarici investisiyalar və kreditlər strukturunda Türkiyə 1,8 milyard dollarla, əsasən, sənaye, tikinti və logistika sektorlarında liderlik edir. Ümumilikdə, 2024-cü ildə birbaşa xarici investisiyalar və kreditlər sektorlar üzrə aşağıdakı kimi bölünüb.
Sənaye - 750 milyon dollar, energetika - 650 milyon dollar, mənzil tikintisi - 321 milyon dollar, kənd təsərrüfatı - 278 milyon dollar.
Bundan əlavə Özbəkistanın Türkiyə İnvestisiya Fonduna 100 milyon dollarlıq töhfə verməsi də mühüm addımlardan biri oldu. Bunun sayəsində onun ümumi kapitalı 600 milyon dollara çatıb ki, bu da regionda infrastrukturun, sənayenin və sahibkarlığın dəstəklənməsi üçün ümumi platformadır.
İqtisadi Tədqiqatlar və İslahatlar Mərkəzinin təhlili göstərir ki, hətta qısa müddətdə Özbəkistan TDT ölkələrinə ixracını təxminən 2,7 milyard dollar artıra bilər ki, bunun da təxminən 1,8 milyard dolları Türkiyəyə, 500 milyon dolları Qazaxıstana düşür.
TDT ölkələrinin ümumi kənd təsərrüfatı bazarı ildə 72 milyard dollar qiymətləndirilir. Özbəkistan artıq bu sahədə mühüm rol oynayır və potensial kifayət qədər yüksəkdir.
Özbəkistan quru üzüm, quru ərik, qoz-fındıq, tərəvəz və bostan kimi bostan bitkilərində rəqabət üstünlüyünə malikdir. Eyni zamanda, TDT ölkələri hər il böyük həcmdə sənaye malları idxal edir. Toxuculuq (110 milyard dollar), mis (30 milyard dollar), etilen polimerləri (25 milyard dollar), elektrik avadanlıqları (35 milyard dollar), həmçinin milyardlarla dollarlıq gübrələr, sink və yarımfabrikatlar.
Məqalədə qeyd edilir ki, imkanların müəyyən edilməsi yalnız ilk addımdır. Onları nəticəyə çevirmək üçün elmi əsaslı yanaşma lazımdır. Belə ki, 2024-cü ildə İqtisadi Tədqiqatlar və İslahatlar Mərkəzi Azərbaycan İqtisadi İslahatların Təhlili və Kommunikasiyalar Mərkəzi ilə birgə iqtisadiyyatın 18 sektoru üzrə birgə araşdırma apararaq ölkələrimizin bir-birini tamamlayan güclü tərəflərini və inkişaf üçün real imkanların olduğu yerləri müəyyən edib.
TDT beyin mərkəzləri arasında təhlil, tədqiqat və siyasət tədbirlərinin əlaqələndirilməsi üçün ümumi platforma yaratmaqla elmi əsaslandırılmış qərarların inteqrasiyasını daha dəqiq, daha sürətli və effektiv etmək imkanı var.
Süleyman
