Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan İrəvanda “Sülh qovşağı” konfransındakı çıxışında Sünik (Qərbi Zəngəzur) vilayətindən keçən yola nəzarət funksiyasını Rusiyanın Federal Təhlükəsizlik Xidmətinə verilə biləcəyini istisna etməyib. Bu, Nikol Paşinyanın Zəngəzur dəhlizi məsələsində geri addımı kimi qiymətləndirilə bilər. Kreml dəhlizə nəzarət məsələsində uzun müddətdir Nikol Paşinyana təzyiq edirdi və görünür bu təzyiqin nəticəsi olub. Rusiya Prezidenti Vladimir Putin Nikol Paşinyanla Moskvada son görüşündə Rusiya hərbçilərinin Ermənistan-İran sərhədinə nəzarəti erməni hərbçilərə təhvil veriləcəyinə razılaşdı. Putin bunun qarşılığını almadan belə bir addım atmazdı. Görünür, Paşinyan Rusiyanın İran və Türkiyə ilə sərhədi tərk etməsinin qarşılığında Rusiya hərbçilərinin Zəngəzur dəhlizinə nəzarət etməsinə razılaşıb. Bununla Nikol Paşinyan 9 noyabr 2020-ci ilin üçtərəfli bəyanatın 9-cu bəndini yerinə yetirmiş olacaq.
Rusiya üçün Zəngəzur dəhlizini nəzarətə götürmək Azərbaycan-Ermənistan sülh sazişini imzalamasından daha əhəmiyyətlidir. Saziş iki ölkə arasındakı münasibətlərin normallaşmasına, eyni zamanda Ermənistanın Türkiyə ilə sərhədin açılmasına, ticarətinə başlamasına, diplomatik əlaqələrin qurulmasına səbəb olacaq. Kremlin bunların heç birində marağı yoxdur, çünki Cənubi Qafqaza təsiri azalacaq. Rusiya bölgəyə təsirini Zəngəzur dəhlizinə nəzarət etməklə qoruya bilər. Ona görə də Kreml daha çox dəhlizə nəzarət mövzusuna maraq göstərir.
Rusiyanın Zəngəzur dəhlizinə nəzarət etməsi nə Ermənistanın, nə də Azərbaycanın maraqlarına cavab verir. Çünki, İrəvan Ermənistan ərazisindəki nəqliyyat yolunun nəzarətini başqa dövlətin ixtiyarına verir. Üstəgəl bu qərar Paşinyanın Qərbdəki tərəfdaşlarının xoşuna gəlməyəcək. Azərbaycan üçün isə Rusiyanın Zəngəzur dəhlizinə nəzarət etməsi Çindən çıxan və Avropada bitən Orta dəhliz layihəsinə nəzarət deməkdir. Belə çıxacaq ki, Kreml Rusiyaya alternativ olan nəqliyyat xəttinə nəzarət edəcək.
Buna baxmayaraq, önəmli olan Zəngəzur dəhlizinin işə düşməsi və bunun bölgədə sülhə və əməkdaşlığa şərait yaratmasıdır. Buna nail olmaq üçün Bakı və İrəvan Kremlin şərtini qəbul edə bilər. Müvafiq zaman keçdikdən sonra 40 kilometirlik dəhlizdən sərbəst keçidə və daşınmaya şərait yaradılması mövzusuna yenidən qayıtmaq olar. Rusiya İran və Türkiyə sərhəddini tərk etməyə qərar veribsə, bir gün Zəngəzur dəhlizinə nəzarət funksiyasından da imtina edə bilər, sadəcə bunun qarşılığında istəkləri olacaq…
Elxan Şahinoğlu, politoloq
