Əfqan tiryək xaşxaşının artması və öz asılılığının azalması ilə bağlı, İran insan alverinin qarşısını almağa çalışıb. Əfqanıstan və Pakistanla sərhədləri boyunca beton maneələrə və dərin xəndəklərə 800 milyon $ dan çox pul xərcləyib.
Hər il təxminən 500-600 silahlı maneə əməliyyatı həyata keçirdi. Birləşmiş Millətlər Təşkilatının məlumatına görə, 2017-ci ildə İran dünya üzrə tiryək müsadirələrinin dörddə üçünü və dünya üzrə heroin müsadirələrinin dörddə birini həyata keçirirdi.
Narkotiklərlə mübarizə əməliyyatlarında 4 minə yaxın İran polisi və sərhədçi həyatını itirdi.
İran texniki və maliyyə dəstəyi ilə Əfqanıstanın Herat vilayətində alternativ dolanışıq səylərinə də sponsorluq edib. Əfqanıstanda artan etibarsızlıq və hüquqi iqtisadi inkişaf üçün bir çox iqtisadi və idarəetmə problemləri fonunda, bu səylər ABŞ və Qərbin Əfqanıstanda qanuni dolanışıq vasitələrini təşviq etmək səyləri kimi də zəif nəticə verdi. Əfqanıstanın heroinin üçdə biri öz bazarını və Yaxın Şərqin və Avropanın digər hissələrini təmin edərək İrana və oradan keçməyə davam edir.
Lakin İran tədarükə nəzarət üçün böyük resurslar ayırsa da, geniş miqyasda asılılıqdan əziyyət çəkir və Əfqanıstanda xaşxaş becərilməsinə son qoymaq üçün Qərbin uğursuzluqlarına qarşı etiraz edirsə də, müxtəlif dövlət və İran tərəfindən maliyyələşdirilənlər narkotik ticarətində iştirak edib.
ABŞ Maliyyə Nazirliyi İranın İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusu Qüds Qüvvələrinin tərkibində olan bir neçə şəxsi narkotik alverçisi kimi təyin edib. Livan Hizbullahı və İraqdakı müxtəlif iranpərəst paramilitar həşd qrupları kimi İranın himayə etdiyi vəkil hərbiləşdirilmiş qüvvələr də narkotik ticarətində iştirak ediblər.
Hizbullahın təkcə Livanın Bekka vadisindəki narkotik tarlalarını vergiyə cəlb etdiyi və qoruduğu iddia edilir. O bu ittihamı rədd edir, həm də kokain alverində ittiham olunur.
Triborder bölgəsi kimi Latın Amerikasından, Felbab-Braunun 2018-ci ilin dekabrında İraqda verdiyi müsahibələr zamanı öyrəndiyi kimi, İraqda İranın himayə etdiyi qrupların İrandan heroin və Suriyadan İraqa kaptaqon keçirdikləri iddia edilir. Bu cür ittihamlar Livan Hizbullahı kimi əzəli rəqib kəşfiyyat qüvvələrini və etibarlı qüvvələrini krallığa narkotik qaçaqmalçılığına şərait yaratmaqla, səudiyyəli gəncləri məqsədyönlü şəkildə zəhərləmək və məhv etməkdə ittiham etməkdən həzz alan Səudiyyə Ərəbistanı tərəfindən maraqla qarşılanır.
Bütövlükdə, İran İslam İnqilabından əvvəlki və sonrakı illərdə əsas nəticə ondan ibarətdir ki, ölkədə ictimai sağlamlığın imperativləri və prinsipləri İranın xaricdəki iqtisadi və geosiyasi məqsədləri ilə rəqabət aparır.
Sonda məncə bu "Özgəyə quyu qazan özü düşər" atalar sözü yerinə düşər.
Regional Sosial Təşəbbüslərə Dəstək İctimai Birliyinin sədri Narkoekspert Emil Maqalov
Əvvəlki yazılar aşağıdakı linklərdə
https://newscenter.az/2023/08/20/iran-inqilabi-ve-tiryek-3-cu-yazi.html
https://newscenter.az/2023/08/20/iran-inqilabi-ve-tiryek-2-ci-yazi.html
https://newscenter.az/2023/08/19/inqilabdan-evvel-iran-tiryeki.html
