25 noyabr Kəlbəcər şəhərinin azad olunmasını və bölgədə yeni mərhələnin başlanmasını təcəssüm etdirən əlamətdar gündür. Bu faktor həm hərbi-siyasi hadisə kimi, həm də uzun illər ərzində dağıdılmış tarixi irsin bərpasını, əhalinin doğma torpaqlara qayıdışını, təbiət və şəhər mühitinin yenidən canlandırılmasını ehtiva edir.
Kəlbəcər təbii zənginliyi ilə digər rayonlarımızdan fərqlənir, dağ massivləri, sıx meşələr, çaylar və bulaqlar özünəməxsus relyef və iqlim şəraiti yaradır. 1930-cu ildə inzibati rayon statusu alan Kəlbəcərin işğala qədər əhalisi 53 min nəfərdən artıq idi. Rayonun ümumi sahəsi 3054 kvadrat kilometr təşkil edir və burada 1 şəhər, 1 qəsəbə, 145 kənd və 55 inzibati ərazi dairəsi mövcud olmuşdur.
Kəlbəcər rayonu 1993-cü il aprelin 2-də Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən işğal edilib. Bu proses həm də mülki əhaliyə qarşı ciddi zorakılıq faktları ilə yadda qalıb. İşğal zamanı 511 dinc sakin öldürülüb, 321 adam əsir götürülüb və itkin düşüb. Mədəniyyət müəssisələrinin, məktəblərin, kitabxanaların, tarixi abidələrin dağıdılması bölgənin yüzilliklər boyunca formalaşmış mədəni irsinə ciddi zərbə endirib. Mülki binaların sökülməsi, sərvətlərin talan edilməsi və strateji ərazilərin dəyişdirilməsi məqsədi ilə həyata keçirilən qeyri-qanuni məskunlaşdırma faktları beynəlxalq humanitar hüququn pozulduğunu sübut edir. BMT Təhlükəsizlik Şurasının 822 saylı Qətnaməsi işğalın dərhal dayandırılmasını tələb etsə də, bu tələblər yerinə yetirilməyib.
2020-ci ilin 44 günlük Vətən müharibəsi bölgədə yeni geosiyasi reallıqların formalaşmasına səbəb oldu. Kəlbəcərin şimal hissəsində yerləşən yüksəkliklər üzərində nəzarətin bərpa olunması müharibənin gedişinə ciddi təsir göstərdi. Bu yüksəkliklər düşmənin manevr imkanlarını məhdudlaşdırdı və logistik təchizat xətlərini iflic vəziyyətinə gətirdi. Basarkeçər-Kəlbəcər yolunun bağlanması həm hərbi balansı dəyişdirdi, həm də Ermənistan Silahlı Qüvvələrinin bölgədə möhkəmlənməsinin qarşısını aldı. Bu əməliyyat Kəlbəcərin strateji əhəmiyyətini bir daha nümayiş etdirdi.
10 noyabr 2020-ci il bəyanatı Kəlbəcərin döyüşsüz qaytarılmasını təmin etdi və bu tarix bölgədə sülhün bərqərar olması baxımından dönüş nöqtəsinə çevrildi. Şəhərin və ətraf yaşayış məntəqələrinin azad olunması dağıntıların miqyasını üzə çıxardı. Kəlbəcəri tərk edən ermənilər vandallıq aktları ilə yadda qaldılar, onlar evlərə və meşələrə od vuraraq öz vəhşi xislətlərini nümayiş etdirdilər.
2020-ci il noyabrın 26-da Prezident, Müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyevin sərəncamları ilə Kəlbəcər rayonunun işğaldan azad edilməsi uğrunda aparılmış döyüş əməliyyatlarında iştirak edərək şəxsi igidlik və şücaət nümayiş etdirmiş Silahlı Qüvvələrin 9455 hərbi qulluqçusu “Kəlbəcərin azad olunmasına görə” medalı ilə təltif olunmuşdur.
“Kəlbəcər şəhərinin 2040-cı ilədək inkişafına dair Baş planı” bölgədə həyatın bütün sahələr üzrə yenidən qurulmasını nəzərdə tutur. Plana görə şəhər ərazisi genişləndiriləcək, əhali üçün müasir yaşayış fondları yaradılacaq, sosial infrastruktur tamamilə yenilənəcək və şəhər mühiti ekoloji baxımdan dayanıqlı model əsasında formalaşdırılacaq. Yaşıllıq zolaqlarının genişləndirilməsi, piyada və nəqliyyat yollarının yenidən təşkili, təhsil və səhiyyə müəssisələrinin tikintisi müasir şəhər konsepsiyasının əsas elementləridir.
İlk mərhələdə inşa olunan 524 ailəlik yeni məhəllə əhalinin təhlükəsiz və rahat mühitdə məskunlaşdırılmasını təmin edir. İkinci mərhələdə daha 323 ailənin yerləşdirilməsi planlaşdırılır. Kəlbəcər şəhərinə qayıdan ailələrin artması bölgədə sosial həyatın canlanmasına şərait yaradır. Zallar, Yansaq və Zar kəndlərinin yenidən qurulması geniş miqyaslı tərəqqi proqramının əsas istiqamətlərindən biridir. Hər bir kənd üçün müasir məktəblər, uşaq bağçaları, kommunal xidmət obyektləri və yeni fərdi yaşayış evləri inşa edilir.
Toğanalı–Kəlbəcər–İstisu avtomobil yolu bölgənin inkişafında aparıcı rol oynayacaq layihələrdən biridir. Çoxsaylı tunellərdən ibarət bu yol Murovdağ massivinin keçilməz sayılan hissələrini birləşdirərək regionu vahid logistik məkana çevirir. 11,7 kilometrlik Murovdağ tuneli Cənubi Qafqazın ən uzun tuneli olmaqla yanaşı, Kəlbəcərin turizm və iqtisadi imkanlarının genişlənməsinə mühüm töhfə verir.
Kəlbəcərin enerji potensialı da bərpa dövründə əsas prioritetlərdən biri kimi dəyərləndirilir. Rayon ərazisində ardıcıl şəkildə istifadəyə verilən su elektrik stansiyaları bölgənin enerji müstəqilliyini təmin edir. Bu stansiyalar təbii ehtiyatların daha səmərəli istifadəsinə, ekoloji tarazlığın qorunmasına və yerli istehsal sahələrinin formalaşmasına mühüm təsir göstərir.
25 noyabr Kəlbəcər tarixində həm də yenidən qurulmuş həyatın başlanğıcıdır. Bu əlamətdar günün qeyd olunması bölgənin qədim irsinə hörmətin, bərpa strategiyasının ardıcıllığının və yeni sosial mühitin formalaşmasının göstəricisidir. Tarixi irsi, strateji mövqeyi, təbiət sərvətləri və genişmiqyaslı şəhərsalma layihələri ilə Kəlbəcər müasir dövrün kompleks inkişaf modelinə çevrilir.
Mahir Süleymanlı,
Milli Məclisin deputatı
